Een bijdrage van Madelon Oostwoud, auteur van ‘Een kleine eetbare tuin met vaste planten‘ en ‘Voedselbos’
Organisch, biologisch, biologisch-dynamisch, ecologisch en duurzaam, permacultuur
Bij kwekers, in winkels en op websites voor tuinbenodigdheden worden organische, ecologische, biologische en biologisch-dynamische (bd) producten aangeboden.
Wat betekenen die termen?
* Terminologie
In supermarkten suggereert biologisch ‘gezond, goed en lekker’. Maar is dat waar en hoe kun je er zeker van zijn?
Je zou erop moeten kunnen vertrouwen dat die prachtige appel uit Chili in de ecologische supermarkt zo biologisch is dat je hem met schil en al kunt eten en zelfs niet hoeft te wassen. Voor wat betreft het eten in de supermarkt zijn de controles op ‘bio’ en ‘eco’ internationaal net zo streng als in Nederland en België.
Voor tuinproducten en planten ligt het helaas anders. Je mag ervan uitgaan dat tuincentra over het algemeen te goeder trouw zijn, maar producenten van tuinspullen en commerciële kwekers maken er soms een potje van.
Een ecologisch vogelvoederhuisje van gewolmaniseerd (tegen bacteriën met gif behandeld) hout? Biologische pesticiden die een (bewezen) bijdrage leveren aan de bijensterfte?
Wil je een biologische tuin aanleggen, met ecologisch verantwoorde en veilig eetbare producten, dan moet je je planten en tuinspullen zorgvuldig kiezen. Een korte uitleg per term helpt je daarbij.
* Organisch
Om maar met de deur in huis te vallen: organisch is op zichzelf een beetje een onzin-term. Organisch betekent simpelweg natuurlijk, net als biologisch. Iedere plant en ieder dier is natuurlijk, of in strikte zin: biologisch.
Het wordt interessant als planten of dieren verwerkt worden tot iets anders en het stempel organisch of biologisch krijgen. In de Verenigde Staten is ‘organic’ een certificaat dat alleen toegekend wordt aan geheel natuurlijke plantaardige of dierlijke producten waarbij ‘de herwinning van grondstoffen en de ecologische balans worden gerespecteerd en de biodiversiteit wordt behouden’.
Het predicaat ‘organic’ wordt in de VS bewaakt door het USDA, het United States Department of Agriculture, dat de landbouw aan uiterst strenge regels onderwerpt. In Nederland en België gebruikt men weliswaar de term ‘organisch‘ als men plantaardig bedoelt, maar niet als omschrijving bij wet- en regelgeving rondom etenswaar of landbouw- en tuinproducten.
* Biologisch
In Nederland en België hebben we voor ‘organic’ het begrip biologisch. Eigengemaakte jam, die is gemaakt met biologische suiker, zonder andere toevoegingen, mag je biologisch noemen.
Wil je die jam echter commercieel op de markt brengen als ‘biologische jam’, dan moet je toestemming vragen om het EKO-keurmerk te gebruiken.
Biologisch is een wettelijk beschermde term. In allerlei voorschriften is vastgelegd wat daaronder wordt verstaan. EKO is het Europese keurmerk waaraan biologische producten herkenbaar zijn en ieder land heeft daarvoor een eigen controleapparaat. In Nederland is dat SKAL, in België CERTISYS.
Bij commerciële biologische productie wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met milieu, dier en mens. Over de meerwaarde van biologisch voedsel zijn felle discussies gaande. Zo zouden biologisch gehouden kippen minder milieuvriendelijk zijn dan gedacht, en biologische varkens helemaal niet bestaan.
De meeste mensen zijn van mening dat biologische producten gezonder zijn dan niet-biologische. Los daarvan hebben biologische producten meer smaak, een belangrijk aspect.
Biologisch gekweekte bloemen- en plantenzaden leveren vanzelfsprekend biologische bloemen en planten. Let daarom op de vermelding van het EKO-label bij de aankoop van zaden en planten.
* Biologisch-dynamisch (bd)
Biologisch-dynamische landbouw en voeding (ofwel bd) is een speciale vorm van biologisch, met extra hoge eisen op het gebied van dierenwelzijn, gesloten kringlopen en ecologie.
Biologisch-dynamische landbouw is ontstaan op initiatief van de Oostenrijkse antroposoof Rudolf Steiner in de jaren twintig van de vorige eeuw. Diversiteit en het gebruik van compost stonden daarbij vanaf het begin centraal.
Zonder bd-boeren was er in Nederland en België geen biologische landbouw! Zij houden zich aan de biologische normen en voldoen ook nog aan extra zware eisen. Alle bd-producten krijgen het Demeter-keurmerk.
Er wordt veel belang gehecht aan een gesloten kringloop. Ook wordt gestreefd naar een volledige voortplantingscyclus van gewassen en dieren, en er is aandacht voor spirituele en kosmische aspecten. Van die aspecten is bijvoorbeeld het zaaien en maaien bij volle maan een onderdeel.
Voor aanvullende informatie kun je informeren bij de Vereniging voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding via bdvereniging.nl
* Ecologisch
Ecologisch komt van ecologie en dat is de wetenschap die de wisselwerking en relaties tussen organismen, populaties of levensgemeenschappen of landschappen en de niet-biologische omgeving bestudeert. Om het korter te zeggen: een ecologisch product is een product dat een verantwoorde samenhang met andere organismen en de natuur vertoont.
Een huis van strobalen en gras is een voorbeeld van een ecologisch verantwoord object. Er komen geen vervuilende of oliehoudende producten aan te pas, en als het niet langer nodig is, kan het integraal gecomposteerd worden.
Een bosperceel of tuin is ecologisch verantwoord als er gestreefd is naar een zo groot mogelijke biodiversiteit en alles in evenwicht is, zonder verstoring van kringlopen en voedselketens.
Er is dan sprake van natuurlijk beheer. Het bodemleven wordt niet onnodig verstoord, er wordt geen water verspild en als er een afscheiding nodig is, wordt die liefst gebouwd van het hout van een eigen gekapte boom of eigen gegroeide wilgentakken.
Een voedselbos of voedselbosrand(- tuin) is per definitie ecologisch verantwoord.
* Duurzaam
De internationale definitie van duurzame ontwikkeling luidde in 1987: “De ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties in eigen behoeften te voorzien, in gevaar te brengen”.
Een rekbaar begrip dus, dat helaas omwille van subsidies en andere privileges al snel op grote schaal commercieel werd uitgebuit.
De werkelijke betekenis van het begrip ‘duurzaam’ is voor de consument onduidelijk. De term duurzaam wordt immers in relatie tot allerlei activiteiten gebruikt: bouw, visserij, afvalverwerking, energiewinning, maar ook binnen de reiswereld, de bancaire wereld, gemeenten en zakelijke ondernemingen.
De meeste mensen weten intussen wel dat hergebruik van materialen waardevol is, dat ze geen (drink)water moeten verspillen en een compostbak duurzaam en zinnig is. Maar voor echte duurzaamheid op allerlei gebied is er nog een lange weg te gaan…
* Permacultuur
Het woord permacultuur is een samentrekking van de woorden ‘permanent’ en ‘(Agri)cultuur’. Permacultuur gaat er steeds van uit dat wij voor mens, dier en plant én onze planeet in gelijke mate zorg moeten dragen. Permacultuur wil door een hechte samenwerking met de natuur een zo hoog mogelijke oogst (opbrengst) van het land realiseren.
Permacultuur is niet hetzelfde als biologisch of ecologisch tuinieren. Permacultuur keert zich tegen monocultuur en het verlies aan biodiversiteit. De bodem speelt een uitermate belangrijke rol.
Klimaatverandering (wat de oorzaak daarvan ook is), het voor eeuwig verloren gaan van regenwouden en oerbossen, de intense vervuiling van zeewater en grondwater, bijensterfte, de opkomst van besmettingsziekten die niet in te dammen zijn, het verlies van biodiversiteit en het opraken van grondstoffen zijn ‘Zorgen voor Morgen’ die velen delen.
Met gezond verstand en goede wil kan een groot verschil worden gemaakt.