Yggdrasil zal voor veel groen liefhebbers niet onbekend zijn. Frank Anrijs is het gezicht achter deze kennisbank en bijzondere ontmoetingsplaats in België.
Frank deelt zijn jarenlange kennis over natuurlijk tuinieren met het publiek door middel van video’s, blogposts, nieuwsbrieven, cursussen, workshop en boeken.
In dit interview vertelt hij over het ontstaan van Yggdrasil en geeft hij een aantal van zijn waardevolle tips over natuurlijk tuinieren aan ons mee.
Wat is Yggdrasil?
Yggdrasil is een didactisch-ecologische ontmoetingsplaats voor permacultuur of natuurlijk tuinieren.
We willen in de praktijk laten zien hoe je tuin te laten groeien tot een plek om van te genieten, en tegelijk voedsel en kruiden te kweken op een manier die door de natuur wordt ondersteund.
Wie zijn Yggdrasil?
Bij de start in 1995 wilden mijn ouders een meewerkpunt en een voorbeeld uitbouwen voor ecologisch leven, gebaseerd op permacultuur.
Ze wilden één van de eilandjes zijn waar samengewerkt wordt met de natuur met de bedoeling later verbinding te kunnen leggen met andere projecten die eenzelfde doel hebben.
In de loop van de daaropvolgende jaren is het project stilaan uitgebouwd. Een aantal van de oorspronkelijke plannen zijn niet of nog niet uitgevoerd, andere zijn erbij gekomen.
Onder druk van de omstandigheden hebben ze gedurende enkele jaren een biologische hoevewinkel gehad.
Door het grote succes én het feit dat mijn ouders ouder werden, zagen ze zich genoodzaakt ermee te stoppen zodat ze iets meer vrije tijd kregen om de oorspronkelijke doelstelling, namelijk permacultuur, verder uit te dragen.
Een nieuwe fase kwam eraan. We wilden vooral onze ervaring en kennis van zovele jaren biologisch voedsel kweken doorgeven aan al wie interesse had.
Hiervoor gaven we voor het eerst in 2010-2011 een jaarcursus voedsel kweken.
In 2012 ben ik er ingestapt, met de bedoeling het luik educatie verder uit te bouwen zodat meer mensen zouden leren over natuurlijk tuinieren.
Waar komt de naam Yggdrasil vandaan?
Mensen die kennis maken met ons project zijn vaak verwonderd over de naam ‘Yggdrasil’.
Het is inderdaad geen alledaagse naam, en een link met permacultuur of natuurlijk tuinieren is er niet. Of toch geen duidelijke.
Maar de naam is niet zomaar gekozen om speciaal te doen. Er zitten meerdere betekenissen achter, er is dus wat uitleg nodig om de achterliggende redenen te verklaren.
Toen wij in 1995 kennis maakten met ons terrein, woonden we nog niet in de streek en hadden we nog veel te leren. Wat we zagen was een oude, vervallen boerderij waarachter landbouwgrond lag waar op dat moment aardappelen groeiden.
Nadat de boer de aardappelen gerooid had, bleef er een kaal terrein achter met veel onkruid. En te midden van al dat onkruid, stenen en bouwval stond één grote boom: een treures van wellicht meer dan honderd jaar oud.
Het is de inheemse boom met het grootste blad, dat zo diep is ingesneden dat het lijkt alsof hij vele kleine blaadjes heeft.
Door de diepe insnijdingen kan het licht heel goed door de kruin doordringen. Hierdoor is er veel plantengroei onder een es.
De es groeit ook waar stromend water in de bodem is. Ook dat was voor ons belangrijk.
Mede hierom wellicht was de es bij de Noorse volkeren de levensboom, het centrum van al het leven.
Deze levensboom luisterde naar de naam Yggdrasil.
Yggdrasil is in de Noorse mythologie een machtige boom waarvan de stam oprijst in het geografische centrum van de Noorse spirituele kosmos.
De rest van die kosmos, met inbegrip van de negen werelden, is eromheen opgesteld en bij elkaar gehouden door zijn takken en wortels, die de verschillende delen van de kosmos met elkaar verbinden.
Daarom hangt het welzijn van de kosmos af van het welzijn van Yggdrasil.
In de woorden van het Oud-Noorse gedicht Völuspá is Yggdrasil “de vriend van de heldere hemel”, zo hoog dat zijn kroon boven de wolken uitsteekt.
De hoogten zijn bedekt met sneeuw, net als de hoogste bergen, en “de dauw die in de dalen valt” glijdt van de bladeren af.
Hávamál voegt eraan toe dat de boom ‘winderig’ is en op zijn hoogten wordt omringd door veelvuldige, felle winden.
“Niemand weet waar zijn wortels lopen”, omdat ze zich uitstrekken tot aan de onderwereld, die niemand (behalve sjamanen) kan zien voordat hij of zij sterft.
De goden houden hun dagelijkse raad aan de boom.
Er wordt gezegd dat talloze dieren tussen de stevige takken en wortels van Yggdrasil leven.
Rond zijn basis loeren de draak Nidhogg en verschillende slangen, die aan zijn wortels knagen.
Een naamloze adelaar strijkt neer in zijn bovenste takken, en een eekhoorn, Ratatoskr (“Drill-Tooth”), haast zich op en neer over de stam om de beledigingen van de draak over te brengen aan de adelaar en vice versa.
Ondertussen grazen vier herten – Dainn, Dvalinn, Duneyrr en Durathror – op de bladeren van de boom.
Deze es stond in onze ogen symbool voor onze manier van telen en omgaan met de natuur die we op het oog hadden: respect voor elke levensvorm, het leven zoveel mogelijk toelaten.
In de loop van de jaren is daar nog een symbolische betekenis bijgekomen.
Uit de onderstam is een scheut gegroeid die de kenmerken heeft van de originele es, niet van de daarop geënte treurvorm. Hij groeit recht omhoog en steekt reeds een flink stuk boven de kruin van de ent uit.
De geënte es is aan het verouderen en verliest steeds meer takken, maar zijn stam ondersteunt de jonge spruit.
Het is het beeld van de zoon die boven de ouders uitgroeit en zich nog meer op de natuurlijke ontwikkeling oriënteert.
Op jullie website staat dat Yggdrasil uniek is. In welke zin?
Yggdrasil is het oudste permacultuur project in België en Nederland. Door onze jarenlange ervaring zijn wij ook een bekend educatief project, naast het feit dat we zelf groenten kweken en een hoevewinkel hebben.
Yggdrasil biedt educatie aan op vele niveaus, vanaf een gratis blog of nieuwsbrief en boeken, tot korte online cursussen, workshops, weekendcursussen en jaarcursussen.
We proberen ook op verschillende manieren om mensen samen te brengen. Het permacultuur magazine, studiedagen, permatours, ontmoetingsdagen…
Doordat we al meer dan 25 jaar bezig zijn, hebben we al veel meegemaakt, veel fouten gemaakt en veel dingen geprobeerd.
De meeste projecten in de Lage Landen zijn redelijk recent opgestart en hebben niet zo’n uitgebouwde tuin met volwassen bomen, een jong bos, boomgaard…
De combinatie van al deze factoren maakt Yggdrasil uniek.
Wat is het allerleukste wat Yggdrasil biedt voor een bezoeker?
Je zou dat in principe aan de bezoeker zelf moeten vragen, maar wat vaak gezegd wordt is dat onze manier van tuinieren aanspreekt. Het is een logische manier van werken, eenvoudig en intuïtief.
Onze tuin straalt rust uit, oogt als een siertuin en voelt voor veel mensen gewoon goed aan. Het is moeilijk te beschrijven maar de meeste mensen die op bezoek komen, komen graag terug omdat de tuin een zekere uitstraling heeft die zorgt dat je op je gemak bent.
Je vergeet als snel dat je in een productietuin bent door de randen, bloemen en structuur, wat het meer een tuin maakt om van te genieten en tot rust te komen, terwijl er toch veel geoogst kan worden.
Onze tuin toont vooral aan dat je op een natuurlijke manier kan werken zonder dat het een puinhoop is die overwoekert wordt door onkruid. We hebben overal bloemen, fruit én groenten die doordacht gecombineerd worden terwijl onkruid nauwelijks aanwezig is.
De droom van iedereen denk ik!
Wat zijn voor jou de drie meest bijzondere aspecten aan permacultuur?
Observeren is zeker het allerbelangrijkste en iets wat veel mensen helemaal vergeten eens ze bezig zijn.
Het waarnemen met alle zintuigen en zo je tuin aanpassen in samenwerking met de natuur is essentieel in permacultuur, maar vraagt een andere manier van denken.
Zeker niet eenvoudig, dat merk ik goed in cursussen.
Op de tweede plaats staat genieten. Een tuin heeft vele soorten opbrengst: oogst van groenten en fruit is zeker belangrijk, maar zeker zo belangrijk is het genieten van je tuin.
De tuin kan een plek zijn waar je groenten en fruit kweekt, en waar je tegelijkertijd ook tot rust kan komen en je kan onttrekken aan de stress van het dagelijkse leven.
Zeker in deze tijd is een eigen tuin die niet enkel focust op werk maar ook op genieten heel belangrijk voor je mentaal welzijn.
En als derde bijzondere aspect van permacultuur zou ik kiezen voor randen.
Compleet verwaarloosd in een klassieke moestuin, maar zeer belangrijk in een natuurlijke moestuin.
In de strijd tegen plagen en ziektes de doorslaggevende factor. Maar ook voor het aantrekken van alle soorten leven zijn de randen van cruciaal belang en kunnen ze je tuin helemaal transformeren.
Wat zijn de grootste uitdagingen die je tegenkwam bij het tuinieren met de principes van permacultuur?
Allereerst het verbeteren van onze bodemstructuur.
Toen we startten met het project hebben we een compleet dode bodem gekregen waar jarenlang enkel maïs en aardappelen op werden gekweekt.
In de bodem ontbrak elk bodemleven, er was veel erosie en plagen waren massaal aanwezig. De jaren daarna hebben we van het verbeteren van de bodem een prioriteit gemaakt.
De jaren daarna zijn we op zoek gegaan naar een goede manier van combineren om zo plagen te beperken. Ook dat is succesvol opgelost door het ontwikkelen van ons eigen systeem van combineren: schijnbare chaos.
Het volgende luik dat we aangepakt hebben was het beperken van het aandeel werk in de tuin door intensief te mulchen. Hierdoor is onkruid maar zeer beperkt aanwezig en kan je een grote tuin met een beperkt aantal mensen redelijk eenvoudig onderhouden.
In een kleine tuin volstaan zo enkele uren werken per week of zelfs maand.
Het grote probleem waar we nu voorstaan is onze waterhuishouding.
Vroeger was dit geen probleem en volstond de combinatie van een zeer goede bodem en mulchen om nooit water te moeten geven.
Door de aanhoudende droogte en extreme weersomstandigheden van de laatste jaren is dit echter niet meer voldoende en moeten we ook hier naar een afdoende oplossing zoeken.
Welke vraag krijg je het vaakst te horen tijdens je cursussen? En zou je deze voor ons willen beantwoorden?
Er zijn heel veel vragen omdat natuurlijk tuinieren toch nog steeds vrij onbekend is bij de meeste mensen.
Enkele die eruit springen gaan vaak over onze manier van combineren. Regelmatig wordt mij de vraag gesteld of wij aan teeltwisseling en combinatieteelt doen en welke regels wij hiervoor volgen.
Mijn antwoord hierop is eigenlijk heel simpel: wij doen niet aan teeltwisseling of de gangbare combinatieteelt.
Geen teeltplannen waarin je zeven jaar moet teruggaan om zeker geen knolvoet te krijgen op uw kolen, geen boeken doorspitten om tegengestelde adviezen over mogelijke combinaties te krijgen, geen ingewikkelde combinaties opzetten die niet werken, geen plantengildes uitdokteren, afgekeken van buitenlandse combinaties die in onze streken en gronden niet werken.
Maar we doen het wel op een andere manier, want de basisgedachte achter teeltwisseling en combinatieteelt is wel juist. Alleen vertrek je vanuit een verkeerde visie wanneer je wisselteelt en de gangbare combinatieteelt toepast.
Kijk immers naar de natuur: monocultuur bestaat hier niet.
In de vrije natuur worden planten ook niet om de zoveel jaar verwisseld van plaats. Alles groeit door elkaar waardoor deze behoefte helemaal niet bestaat.
Want waarom wordt wissel- en combinatieteelt toegepast? Om te zorgen dat er geen opbouw is van kwaadaardige bodemschimmels, van slechte aaltjes en luizen en dat één soort groenten geen tekorten krijgt van een bepaalde voedingsstof door altijd op dezelfde plaats te staan.
In de natuur staat alles door elkaar waardoor een plaagopbouw zeer moeilijk is en zelden voorkomt en specifieke voedingsstoffen geraken niet uitgeput door de diverse afname en toename van voedingsstoffen door het uitgebreide scala aan planten.
Hoe kunnen we de natuur imiteren? Door niet alles mooi in groepen, blokken en rijen te zetten maar door alles door elkaar te zetten.
Het resultaat lijkt dan misschien wanordelijk maar het is eigenlijk een zeer goed geordende wanorde.
Alles wordt op organische lijnen gezaaid en geplant in specifieke combinaties.
Deze combinaties spitsen zich niet toe op specifieke plantcombinaties maar op combinaties van verschillende kenmerken van de planten: kleur en geur van het blad, bladvorm en textuur en de ruimte die de plant inneemt (worteldiepte en planthoogte).
Deze manier van combineren zorgt voor veel minder plagen, al zijn er ook nog andere factoren die een invloed hebben, maar het systeem van schijnbare chaos zorgt bovenal voor een heel ander uitzicht van je tuin.
Veel natuurlijker, veel meer bloemen en ver weg van de klassieke moestuin met rechte rijen, blote aarde en geen bloemen en kruiden.
Wat zou je iedereen die meer natuurlijk wil tuinieren aanraden?
Begin klein, zodat je eerst kan ervaren wat natuurlijk tuinieren juist is voor jou.
Daarna kan je nog vele malen uitbreiden wanneer je jouw manier van tuinieren hebt ontdekt. Het moeilijke maar ook het mooie aan natuurlijk tuinieren is dat het niet bestaat uit dogma’s of opgelegde regels.
Je moet wat zoeken in het begin.
Daarom raden we altijd aan om ons systeem van zeven stappen toe te passen in de eerste jaren en ondertussen geleidelijk je eigen weg te ontdekken.
Je observeert en past alles toe op je eigen manier zodat je het graag blijft doen.
Je richt zo je eigen tuin in naar wat je zelf wilt: veel opbrengst van groenten, veel bloemen of veel rust.
Wat is het allerleukste wat Yggdrasil biedt aan jou?
Ik vind het zalig om te werken in de tuin, maar ook om te observeren, dingen te leren en zo steeds nieuwe inzichten en technieken te leren.
Dit uitdragen naar andere tuiniers vormt de ideale aanvulling om voldoening te krijgen in mijn werk en op die manier iets bij te dragen aan het verbeteren van onze wereld.