De ontdekking van de natuur van Hans Mulder was de verdiende winnaar van de Jan Wolkersprijs 2021.
Het is een prachtig boek met veel mooie illustraties en boeiende verhalen over de mensen die tussen 1500 en 1900 met meer aandacht naar de natuur gingen kijken.
Mulder is conservator van de Artis Bibliotheek en had zodoende toegang tot de rijke verzameling historische werken en aquarellen aldaar.
Het bestuderen van de natuur
Vanaf 1500 verschenen er in Europa steeds meer studies waarin dieren en planten ‘naar het leven’ werden beschreven en verbeeld.
De aquarellen die de Zwitser Conrad Gessner in het begin van de zestiende eeuw liet maken van de door hem beschreven dieren, insecten en planten, waren een mijlpaal in de geschiedenis van de natuurlijke historie.
De uitvinding van de boekdrukkunst en de ontdekkingsreizen naar de uithoeken van de wereld waren belangrijke factoren in de verdieping van het onderzoek van de natuur.
De Engelse natuurkundige Robert Hooke gaf in 1665 Micrographia uit, waarin hij zijn onderzoek met een microscoop naar kleine dieren en de eitjes van insecten beschreef.
In 1669 publiceerde Johannes Swammerdam zijn Historia insectorum generalis met zelfgemaakte afbeeldingen.
De luis introduceerde hij als volgt: ‘Ik presenteer u ed. alhier den almaghtigen vinger Gods in de anatomie van een luijs’.
Antoni van Leeuwenhoek, die een microscoop maakte die nog sterker kon vergroten, zag dat het in zijn speeksel krioelde van de ‘bloedeloze dierkens’.
In 1674 nam hij als eerste bacteriën waar in water uit een nabijgelegen meertje.
Op ontdekkingsreis door verre oorden
De schepen die terugkeerden uit de nieuw ontdekte continenten brachten behalve specerijen, porselein en huiden ook planten en dieren mee.
De zaden van exotische planten werden opgekweekt in particuliere tuinen of hortussen.
In de Artis bibliotheek bevindt zich een belangrijk werk met ruim 400 aquarellen van planten die in de Hortus Botanicus in Amsterdam groeiden, de Moninkx-atlas.
In het kielzog van de ontdekkingsreizigers en handelaren trokken ook natuuronderzoekers de nieuwe wereld in.
De jonge Georg Rumphius kreeg van de VOC in 1654 de opdracht om het plantenleven op Ambon in kaart te brengen.
Het Amboinsche kruidboek, waarin ook insecten en andere diertjes besproken werden, zou pas na zijn dood rond 1750 verschijnen. Rumphius was tijdens zijn verblijf blind geworden, maar met hulp van zijn zoon zette hij zijn onderzoek voort.
In 1705 verscheen in Amsterdam D’Amboinsche rariteitkamer, dat niet alleen dieren maar ook gesteenten, mineralen en ‘zeegewassen’ beschreef.
Een ander die een bijdrage leverde aan het werk van Rumphius was Maria Sibylla Merian, die in hetzelfde jaar in Metamorphosis insectorum Surinamensium, Ofte verandering der Surinaamsche insecten insecten in hun natuurlijke habitat toonde.
Het boek was het resultaat van een reis die ze als eerste vrouw maakte naar Suriname voor onderzoek naar tropische insecten.
Vlinders, bijen en andere insecten
Daarvoor had Maria Sibylla al twee baanbekende boeken uitgegeven over de metamorfose van vlinders, die haar beroemd maakten door de beschrijvingen en illustraties van de insecten samen met hun waardplant.
Het anatomisch onderzoek naar de ‘bye’ door Swammerdam in de zeventiende eeuw kreeg rond 1800 navolging van de Amsterdamse zilversmid Johannes Schepens.
Hij beeldde als eerste de kop van de bij af, met alle onderdelen in detail.
Hetzelfde deed hij met andere delen van het dier.
Helaas is De groote wonderen Gods beschouwd in het kleine diertje de honingbye nooit uitgegeven.
Een reis door de geschiedenis
De ontdekking van de natuur vertelt over draken en exotische vogels, maar ook over insecten en bacteriën.
Mulder verbindt de geschiedenissen van individuele wetenschappers of de ontdekking van een bepaald insect met grotere verbanden zoals de ingewikkelde relatie tussen religie en natuurontdekking of de ontwikkelingen in de wetenschapsbeoefening.
De anekdotes over de bijzondere mannen en vrouwen die tussen 1500 en 1900 het leven om ons heen begrijpelijker maakten, maken het boek tot een fascinerende ontdekkingsreis naar de natuur.
| Titel | De ontdekking van de natuur |
| Van | Hans Mulder |
| Uitgever | Terra |
| ISBN | 9789089898432 |
| Verschenen | januari 2021 |
| Prijs | 49,99 |
| Kopen | Hier |